Познавањето на основните правни концепти е клучно за заштита на вашите права во секојдневниот живот. Без оглед дали склучувате договор, работите, купувате производи или користите онлајн услуги, треба да знаете кои се вашите права и обврски.
Овој водич ќе ви даде преглед на основните правни концепти што секој граѓанин треба да ги знае за да биде информиран и заштитен.
Склучување на договори и правни последици
Договорот е согласност помеѓу две или повеќе лица за воспоставување, менување или укинување на права и обврски. Договорите можат да бидат писмени или усни, иако за некои видови договори законот бара писмена форма (на пример, договор за купопродажба на недвижност).
Кога склучувате договор, важно е да знаете дека сте правно обврзани да ги исполните договорените обврски. Доколку не ги исполните, другата страна може да бара принудно исполнување на договорот или надомест на штета. Поради тоа, секогаш внимателно прочитајте го договорот пред да го потпишете.
Договорот може да биде неважечки доколку е склучен со заблуда, измама, принуда или злоупотреба. Исто така, договорот е ништовен ако е спротивен на законот или на морално достоинство. Ако сметате дека договорот е неважечки, можете да бараате негово поништување или да не го исполните.
Заштита на личните податоци
Личните податоци се информации кои се однесуваат на идентификувано или препознатливо физичко лице - име, адреса, телефонски број, е-маил, ЕМБГ, слики и други. Имате право на заштита на вашите лични податоци и контрола врз нивното користење.
Секоја организација која собира и обработува ваши лични податоци мора да има правна основа за тоа - најчесто вашата согласност. Имате право да знаете кои податоци се собираат, за која цел, колку време ќе се чуваат и со кого ќе се споделат. Организацијата е должна да ги чува вашите податоци безбедно и да не ги користи за други цели без вашето одобрение.
Имате право на пристап до вашите лични податоци, нивно исправање, бришење, ограничување на обработката и пренос. Доколку сметате дека вашите права се повредени, можете да поднесете приговор до Агенцијата за заштита на личните податоци или да барате правна заштита во суд.
Одговорност за штета и надомест
Секој што причини штета на друго лице е должен да ја надомести таа штета. Штетата може да биде материјална (имотна штета) или нематеријална (болка и страдање, физички и психички болки, нарушена репутација). За да постои обврска за надомест на штета, мора да постои штетна дејство, штета и причинска врска помеѓу нив.
Доколку ви е причинета штета, имате право да барате надомест. Може да барате надомест за реална штета (вредноста на уништената или оштетената работ), изгубена добивка (приходи што не сте ги остварил поради штетата) и нематеријална штета. Штетата треба да биде докажана - со фактури, медицинска документација, сведоци и други докази.
Правото на надомест на штета застарува во определени рокови. За материјална штета, рокот е три години, а за нематеријална штета рокот е пет години. Рокот почнува да тече од денот кога сте дознале за штетата и за лицето што ја причинило. Поради тоа, важно е навремено да преземете правни чекори за заштита на вашите права.
Познавањето на основните правни концепти ви овозможува подобро да ги заштитите вашите права во секојдневниот живот. Правото е комплексна област и секогаш е препорачливо да консултирате со адвокат за конкретни ситуации.
Не чекајте да имате проблем за да ги научите вашите права. Информирањето и превентивата се најдобриот начин да се заштитите од правни проблеми. Користете ги достапните ресурси и не се двоумете да побарате правна помош кога е потребно.
